به طور کلی، فن مکانیکی وسیله‌ای است که در داخل یک سیال گازی، تولید جریان می‌کند. این عمل، معمولاً به وسیله‌ی چند پره‌ی متصل به یک هاب و شفت، که توسط یک موتور یا توربین چرخانده می‌شود، انجام می‌گیرد. پس فن‌ها، مجموعه‌‌های دواری از چند پره هستند که موجب ایجاد جریان در سیال می‌شوند. اکثر فن‌ها به وسیله‌ی یک موتور الکتریکی به حرکت درمی‌آیند اما موتورهای هیدرولیکی و احتراق داخلی نیز برای این کار مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه‌ی این مطلب، به دسته بندی انواع فن، کاربردها و تفاوت‌های آن‌ها می‌پردازیم.

معرفی انواع فن و کاربردهای مختلف آن

انواع فن

انواع فن را می‌توان در دسته بندی‌های مختلفی قرار داد؛ از انواع فن برای فعالیت‌های متعددی مانند هوادهی، تصفیه هوا، خنک کنندگی، جا به جایی سیال و … استفاده می‌کنند و بر اساس آن، می‌توان فن‌ها را در دسته بندی‌های متفاوتی تقسیم کرد. رایج‌ترین فن‌های مورد استفاده در صنعت و کاربردهای عمومی، به دو دسته‌ی فن آکسیال و فن سانتریفیوژ تقسیم می‌شوند.

فن‌های جریان محوری یا فن آکسیال

پره‌های فن آکسیال ، جریال هوا یا سیال را موازی با محور اصلی خود به حرکت در می‌آورند. از این نوع فن در کاربردهای مختلفی مانند تونل‌های بزرگ جریان هوا، تهویه‌ی هوای محیط و خنک کننده‌های کوچکی که در لوازم الکترونیکی استفاده می‌شوند. فشار کاری انواع فن آکسیال تا 800 پاسکال هم می‌رسد.

انواع فن آکسیال

پره‌های یک فن آکسیال می‌تواند از الگوهای متفاوتی پیروی کند. از انواع اشکال مختلف پره‌های این دمنده می‌توان به پدالی، داسی، آئروفویل و زاویه‌ی متغیر اشاره کرد. فن آکسیال، به دلیل فشار پایین و حجم بالای جریان تولیدی، برای استفاده در کاربردهای عمومی، ایده آل به نظر می‌رسد.

انواع فن آکسیال به سه دسته‌ی پره ملخی، تیوب آکسیال و وین آکسیال تقسیم می‌شود که هر یک برای کاربردهای مختلفی مانند تهویه‌ی هوا یا درون کانال‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. محصولات فن آکسیال نسبت به مدل‌های دیگر ارزان قیمت‌تر بوده و اندازه و وزن کمتری دارند. در ضمن تنظیم سرعت فن نیز در این مدل‌ها به راحتی امکان پذیر است.

فن سانتریفیوژ

فن سانتریفیوژ یا Centrifugal Fan بعضاً با نام‌های فن اسکرال یا قفس سنجابی نیز شناخته می‌شود. این نوع فن از یک پروانه یا ایمپلر که چند پره به آن متصل شده است تشکیل شده و جریان سیال را به کمک نیروی گریز از مرکز، در جهت عمود بر ورودی فن منتقل می‌کنند. الگوی جریان در فن‌های سانتریفیوژ به صورت شعاعی است و در مقایسه با فن آکسیال، به موتور قدرتمندتری برای راه اندازی آن نیاز خواهید داشت.

از انواع فن سانتریفیوژ می‌توان به فن سانتریفیوژ پروانه مایل به جلو(فوروارد)، فن سانتریفیوژ پروانه مایل به عقب(بکوارد)، رادیال، ایروفویل، نوک رادیال(رادیال تیپ) و درون خطی اشاره کرد. مشخصه‌ی اصلی فن‌های سانتریفیوژ، فشار بالا و سرعت کم جریان عبوری آن است.

انواع فن کم فشار، فشار متوسط و پرفشار سانتریفیوژ

از فن‌های سانتریفویژ برای انواع فرایندهای سرمایش، گرمایش، واحدهای صنعتی هواسازی و کاربردهای عمومی همچون استفاده در سشوارها و کولرهای خانگی کاربرد دارند.

انواع فن سانتریفیوژ

همانطور که بالاتر هم به آن اشاره شد، فن‌های سانتریفیوژ بسته به نوع پره‌هایی که در ساختار آن‌ها استفاده می‌شود، به شش دسته‌ی زیر تقسیم می‌شوند.

• پره‌های شعاعی یا فن رادیال
• پره‌های منحنی با شیب رو به جلو یا همان فن فوروارد
• پره‌های منحنی با شیب رو به عقب یا همان فن بکوارد
• پروه‌های نوک شعاعی یا رادیال تیپ
• پره‌های دوکی شکل ایرفویل با شیب رو به عقب
• پره‌های تخت با شیب رو به عقب

انواع فن سانتریفیوژ (بکوارد – فوروارد – رادیال)

پره‌های شعاعی یا فن رادیال

این نوع فن برای جریان‌های پرفشار و سرعت پایین مناسب می‌باشد. از ویژگی‌های آن می‌توان به جلوگیری از نشست مواد جامد و معلق در جریان سیال، مقاومت در برابر خوردگی و سر و صدای تولیدی کم آن اشاره کرد. از فن‌های رادیال در مصارف صنعتی سخت و خشن استفاده می‌شود.

فن فوروارد

در فن‌های منحنی و با شیب رو به جلو یا فن فوروارد، از پره‌هایی که در جهت گردش فن، انحنا دارند استفاده می‌شود. بازده‌ی فن فوروارد در مقایسه با دیگر مدل‌ها کمتر بوده و بین 55 تا 65 درصد تغییر می‌کند. این فن‌ها نسبت به سایر مدل‌ها اندازه‌ی کوچکتری دارند و صدای کمتری را تولید می‌کنند. از فن فوروارد بیشتر در کاربردهای تمیز و عاری از ذرات جامد معلق استفاده می‌شود. این نوع دمنده برای گرمادهی و تهویه‌ی هوا در محیط‌های مسکونی کاملاً مناسب بوده و خروجی آن تنظیم پذیر نیست.

فن بکوارد

پروانه‌های استفاده شده در این نوع فن، در جهت عکس گردش خود انحنا دارد. فن‌های منحنی بکوارد در مقایسه با مدل‌های تخت از بازده‌ی بالاتری برخوردار بوده و زاویه‌ی کم تماس آن با جریان گاز، انباشت مواد روی سطح پروانه را افزایش می‌دهد. این نوع فن برای استفاده به عنوان دمنده کاملاً مناسب بوده و به دلیل خواص بدون اضافه بار یا Non Overloading در آن، معمولاً از فن بکوارد در جریان‌هایی استفاده می‌شود که رفتار سیستم در جریان‌های بالا مشخص نیست.

فن نوک شعاعی یا رادیال تیپ

فن‌های رادیال تیپ به دلیل توربولانس کمتر نسبت به فن‌های رادیال و فوروارد کارایی بیشتری دارند. در واقع، به نوعی می‌توان این فن‌ها را حد وسط میان دمنده‌های مناسب برای شرایط تمیز و شرایط سخت و خشن در نظر گرفت. فن‌های نوک شعاعی برای جریان‌های بسیار مرطوب و غلظت بالای ذرات ریز کاملاً مناسب هستند و بازده آن‌ها به 75 درصد می‌رسد. این فن‌ها به دلیل خلاصی زیاد در انتقال مواد با جریان هوا کاربرد زیادی دارد.

تولیدکنندگان انواع فن

در ایران، شرکت‌های متعددی به تولید و عرضه‌ی انواع فن‌های آکسیال و سانتریفیوژ می‌پردازند که از میان اسامی معتبری که بیشتر شناخته می‌شوند، می‌توان به شرکت‌های خزر فن، دمنده، فن‌ آوران هوا سیستم، پارس فن هونام، تهویه آسایش، تجهیز تهویه آریا، کیهان فن، خزر فن تهویه، دنیای فن ایران و تهویه، تأسیسات مکش و دهش اشاره کرد.

 قیمت فن می‌تواند گستردگی زیادی داشته باشد اما به طور کلی می‌توان گفت که فن‌های آکسیال در مقایسه با انواع سانتریفیوژ ارزان قیمت‌تراند اما بسته به نوع نیاز و اندازه‌ی مورد نظر خود، باید قیمت‌های مختلفی را تحت بررسی قرار دهید.